آفتاب گرفتن یکی از تفریحات محبوب تابستانی است که باعث افزایش ویتامین D در بدن می‌شود و حس خوبی به انسان می‌دهد. اما آفتاب گرفتن اگر بدون رعایت نکات علمی و ایمنی انجام شود، می‌تواند آسیب‌های جدی به پوست و سلامتی وارد کند. در این مقاله به‌صورت کامل و علمی به نکات مهم آفتاب گرفتن، خطرات آن، راهکارهای ایمنی و منابع موثق اشاره می‌کنیم.
1. چرا آفتاب گرفتن مهم است؟
نور خورشید منبع اصلی ویتامین D برای بدن است. ویتامین D نقش کلیدی در سلامت استخوان‌ها، سیستم ایمنی بدن و تنظیم هورمون‌ها دارد. تحقیقات نشان داده‌اند که کمبود ویتامین D می‌تواند باعث مشکلاتی مثل پوکی استخوان، ضعف سیستم ایمنی، و برخی بیماری‌های مزمن شود (Holick, 2007).
2. خطرات آفتاب گرفتن بدون محافظت
- آسیب به پوست: اشعه ماوراء بنفش (UV) خورشید می‌تواند باعث سوختگی، پیری زودرس پوست و ایجاد چین و چروک شود.
- افزایش خطر سرطان پوست: اشعه UV با آسیب به DNA سلول‌های پوستی می‌تواند باعث انواع سرطان‌های پوست، به‌خصوص ملانوما شود (American Cancer Society, 2022).
- آسیب چشم: نور خورشید بدون محافظت می‌تواند باعث آسیب به قرنیه و افزایش خطر آب مروارید شود.
3. انواع اشعه‌های UV و تاثیر آن‌ها
خورشید سه نوع اشعه ماوراء بنفش تولید می‌کند:
- UVA: باعث پیری پوست و نفوذ عمیق‌تر به پوست می‌شود.
- UVB: عامل اصلی سوختگی پوست و تولید ویتامین D است.
- UVC: توسط جو زمین جذب می‌شود و به سطح زمین نمی‌رسد.
4. بهترین زمان برای آفتاب گرفتن
تحقیقات نشان می‌دهند که بهترین زمان برای جذب ویتامین D، ساعات ابتدایی صبح تا قبل از ساعت 10 و بعد از ساعت 16 عصر است، زیرا در این زمان‌ها شدت اشعه UV کمتر است و خطر آسیب به پوست کاهش می‌یابد (WHO, 2020).
5. راهکارهای ایمن برای آفتاب گرفتن
استفاده از کرم ضد آفتاب مناسب
- کرم ضد آفتاب با SPF حداقل 30 و محافظت در برابر UVA و UVB استفاده کنید.
- کرم را 30 دقیقه قبل از قرار گرفتن در معرض آفتاب بزنید و هر دو ساعت تمدید کنید.
- ضد آفتاب باید حتی در روزهای ابری استفاده شود.
استفاده از لباس محافظ و کلاه
- پوشیدن لباس‌های نازک و سبک که پوست را می‌پوشاند.
- استفاده از کلاه لبه‌دار برای محافظت از صورت و گردن.
- عینک آفتابی استاندارد با محافظ UV.
محدود کردن زمان آفتاب گرفتن
- حداکثر 15 تا 30 دقیقه در روز آفتاب گرفتن برای جذب ویتامین D کافی است.
- از قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور مستقیم خورشید خودداری کنید.
آبرسانی به پوست و بدن
- مصرف آب کافی برای جلوگیری از کم‌آبی بدن.
- استفاده از مرطوب‌کننده پس از آفتاب گرفتن برای ترمیم پوست.
6. نکات ویژه برای افراد با پوست حساس
افراد با پوست روشن و حساس باید بیشتر مراقب باشند و زمان آفتاب گرفتن را کوتاه‌تر کنند. این افراد بیشتر در معرض سوختگی و آسیب‌های جدی پوست هستند (Skin Cancer Foundation, 2023).
7. فواید آفتاب گرفتن کنترل شده
- افزایش ویتامین D و سلامت استخوان‌ها
- بهبود خلق و خو و کاهش افسردگی (نور خورشید باعث ترشح سروتونین می‌شود)
- تقویت سیستم ایمنی بدن
چرا هنگام آفتاب گرفتن برای برنزه شدن هم باید ضدآفتاب بزنیم؟
- حفاظت در برابر آسیب‌های UV
اشعه‌های UV خورشید (خصوصاً UVB) مسئول سوختگی پوست و آسیب‌های DNA سلول‌های پوستی هستند. حتی اگر بخواهید پوستتان برنزه شود، قرار گرفتن بدون محافظت در معرض این اشعه‌ها باعث سوختگی و آسیب‌های جدی می‌شود. - برنزه شدن ایمن با ضدآفتاب
ضدآفتاب‌ها با فیلتر کردن یا جذب اشعه UV، اجازه می‌دهند پوست به آرامی و بدون آسیب دیدن رنگ بگیرد. برنزه شدن تدریجی و کنترل‌شده با ضدآفتاب کمتر باعث التهاب و آسیب می‌شود. - جلوگیری از پیری زودرس پوست
اشعه UVA عامل اصلی پیری زودرس پوست و ایجاد چین و چروک است. ضدآفتاب از این آسیب‌ها جلوگیری می‌کند. - کاهش خطر سرطان پوست
حتی اگر فقط بخواهید برنزه شوید، محافظت در برابر اشعه UV ضروری است تا خطر ابتلا به سرطان پوست کاهش یابد.
نکته مهم:
برای برنزه شدن، ضدآفتاب با SPF پایین (مثلاً 15 یا 20) هم می‌تواند مناسب باشد چون اجازه می‌دهد مقدار کمی اشعه UVB به پوست برسد و تولید رنگدانه (ملانین) تحریک شود، اما در عین حال از سوختگی جلوگیری می‌کند. اما هیچ‌گاه بدون ضدآفتاب یا با SPF خیلی پایین نباید زیر آفتاب ماند.
جمع‌بندی
اگر می‌خواهید پوستتان سالم بماند و همزمان رنگ بگیرید، حتماً ضدآفتاب مناسب با SPF حداقل 15 استفاده کنید، آن را مرتب تجدید کنید و زمان آفتاب گرفتن را کنترل کنید.